Euromos Antik Kenti, Milas-Söke karayolunun 13. km'sinde, karayolunun sağ tarafında bulunmaktadır.

Dikkatli olursanız gözünüzden kaçmayacak görkemli Zeus Lepsynos Tapınağı ve kentin yerini gösteren kahverengi tabela işinizi kolaylaştıracaktır.

Euromos Antik Kenti, erken dönemlerde, bölgenin en büyük kenti olan Mylasa'dan (günümüzde Milas)sonra en hatırı sayılır ikinci kent konumundaydı. Mylasa Ovası'nın kuzeyini kontrol eden kent, muhtemelen, komşuları Olymos ve Kalketor'un da kontrolünü elinde tutuyordu. M.Ö. 5. yy'da kentin adı Kyromos veya Hyromos olarak telafuz ediliyordu. Araştırmacı Bilge Umar'a göre Kyromos adı  "Yüce Ana/Yüce Tanrıça'nın halkı"  anlamına gelen "Karama" sözcüğünden gelmektedir. George E. Bean'e göre ise Euromos adı, "güçlü" anlamına gelmekle beraber, büyük ihtimal Mausolos'un Karia'da hüküm sürdüğü yıllarda uyguladığı Hellenleşme politikaları sonucunda ortaya çıkmıştı.

M.Ö. 167 yılında Mylasa Kenti'nin Rhodos hegemonyasına karşı başlattığı isyana, Mylasa'nın himayesi altında oldukları için  Euromos ve komşuları da katıldı. Yine aynı dönemlerde, Euromos'un, komşusu Herakleia ile arasında, Herakleia'nın Euromos ve topraklarına saldırıp şehri yağmalaması sonucunda bir sorun çıktığını yazıtlardan öğreniyoruz. Herakleia'yı Mylasa'ya şikayet eden Euromos'un, bu şikayet üzerine Herakleia'ya elçi gönderen Mylasa sayesinde mallarını geri almıştır.

Bulunan bir başka yazıtta ise, Mylasalıların Euromos ile yaptığı antlaşmayı bozduğunu ve bu nedenden dolayı Euromos'un Roma'ya ve Rhodos'a yönelmiş olduğundan bahsedilir.

Bağımsızlığını kazanmasıyla beraber gelişen ve zengileşen Euromos, yine bu dönemde anıtsal yapılarına sahip oldu. Bağımsız bir kent olarak Euromos, M.Ö. 2.yy'dan M.S. 2. yy'a kadar para bastı.

Kalıntılar

Zeus Lepsynos Tapınağı

Euromos Antik Kenti'nin kuzeyinde, kentin dışında bulunan ev karayolu üzerinden rahtlıkla görülebilen tapınak, Anadolu üzerindeki en sağlam kalmış antik tapınaklardan biridir. Korinth düzeninde inşa edilen tapınağın tarihi M.Ö. 2. yy'a kadar gider. Ayaklı Köyü'nün isminin tapınaktan dolayı geldiği bilinmektedir. Yapının orjinal halinde, ön ve arka cephelerinde 6'şar, yan cephelerinde ise 11'er sütun dizisi bulunmaktaydı. Günümüze bu sütunlardan, aşitravlarıyla birlikte 16 tanesi gelebilmiş olmasına rağmen çok görkemli bir yapıdır. Tapınağın tamamen bitirilememiş olduğu, güney ve güneybatı yönünde bulunan yivsiz sütunlardan anlaşılmıştır. Tapınağı kuzey ve batı cephesindeki sütunların çoğunun üzerinde adak yazıtları bulunmaktadır. Yazıtlar, sütunların beş tanesi hekim ve devlet adamı olan Menekrates ve kız kardeşi Tryphaena'nın hediye ettiğini; yedi tanesinin de devlet adamı Leo Quintus'un armağanı olduğunu yazar. 1969 yılında başlayan kazılar neticesinde tapınağın önündeki altarın temelleri ortaya çıkmış ve naiskos duvarları ile Zeus heykelinin durduğu kaide görülebilir olmuştur. Tapınak çevresindeki kazılarda yapını bir komplekse dahil olduğu düşünülen pek çok yapı ortaya çıkmış; bunlardan biri olan ve Geç Helenestik Dönem'e tarihlenen altar ve M.Ö. 6. yy'a tarihlenen mimari parçalar, bu kutsal alanın daha erken dönemlerde kullanılmaya başlandığına işaret etmiştir.

Surlar

Tapınağın 100 m ilerisinde bulunan ve surların bir parçası olan kule görülmeye değer yapı kalıntılarından biridir. Yuvarlak planlı bir yapıya sahip olan kule düzgün bir kesme taş işçiliği sergiler. Surların kalınlığı 2,5 m civarındadır. Surlar, işçiliğinden ötürü M.Ö. 3. yy'a tarihlenir.

Tiyatro

Günümüze çok az kısmı ulaşabilmiş olan Euromos Antik Kenti tiyatrosu, ovanın biraz yukarısında bulunan tepe üzerindedir ve batı yönüne bakar. Büyük bir tiyatro olarak niteleyebileceğimiz yapının beş oturma sırası ve sahne binasının temelleri şu an görülebilen yerleridir.

Agora

Tiyatronun aşağısında bulunan kent agorasının dört tarafı stoalarla kaplıydı ve stoaların bazı sütunları hala görülebilir durumdadır. Agoranın yakında tespit edilen başka bir stoa daha vardır. Bu stoadaki sütunlardan birinin üzerinde bulunan okunması zor yazıtta, Kallisthenes'in şehre yardımda bulunduğu ve Eoromos'un Iasos kentiyle bir antlaşma yaptığı yazılmakatadır.

Bu saydığımız yapılar dışında geç döneme ait bir hamam kalıntısı ve yeraltı mezar odaları kentin görülmeye değer diğer yapı kalıntılarıdır.