Şanlıurfa'da 1997 yılından bu yana yürütülen araştırmalar, bölgede “T” şeklindeki sütunlarla simgelenen birçok kült merkezinin keşfedilmesine yol açtı.
Keşfedilen bu kült merkezlerini Taş Tepeler veya Taş Tepeler adıyla birçok kez duymuş olabilirsiniz . Bu kült merkezlerinin en ünlüleri Göbeklitepe ve Karahantepe'dir.
Karahantepe'ye yaklaşık 7 km uzaklıkta bulunan Harbetsuvan Tepe (Harbetsuvan Tepesi) yüksek bir tepe üzerine kurulmuş olup, neredeyse tüm Harran ovasını görebilecek bir panoramaya sahiptir. İlk kez 2014 yılında gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında keşfedilen Harbetsuvan Tepe, Şanlıurfa ili Eyyübiye ilçesi sınırları içerisinde yer alıyor.
Küçük kült merkezlerinden Harbetsuvan Tepesi'nde 2017 yılında gerçekleştirilen kurtarma çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan mimarinin Göbeklitepe II tabakası mimarisine benzediği anlaşıldı.
Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A evresine (PPNA) ve Çanak Çömlek Öncesi Neolitik B evresine (PPNB) tarihlenen Göbeklitepe'nin III ve II. tabakaları ile çağdaş olan bu kült merkezlerinden üçü Göbekli Tepe ile aynı büyüklükte hatta daha büyük merkezlerdir. . Araştırmalar Karahantepe , Ayanlar Höyük ve Tepehan Höyük'ün Göbeklitepe'nin III. Harbetsuvan Tepesi, Sefer Tepe, Kurt Tepesi, Sayburç ve Taşlı Tepe gibi diğer küçük kült merkezleri genellikle 5-15 dönümlük bir alana sahiptir ve Göbeklitepe'nin II. katı ile çağdaştır.
Harbetsuvan Tepe çevresinde yapılan araştırmalarda yamaç yerleşimleri, tuzak alanları ve kaya sığınakları tespit edilmiştir. Yamaç yerleşmeleri yaklaşık 3-5 dekar büyüklüğünde olup güneye, batıya veya güneybatıya bakmaktadır.
Yamaç yerleşimlerinin kurulma nedenleri, bölgedeki ceylanlar ve buna göre inşa edilen tuzak alanları olmalıdır. Sonuç olarak Harbetsuvan Tepesi tuzak alanları, yamaç yerleşimleri ve kaya sığınakları ile bağları olan bir merkez gibi görünmektedir. Yanında bulunan Karahantepe ile karşılaştırıldığında Harbetsuvan Tepesi'nin ovaya hakim bir yerde kurulmuş olması da bu merkezin Karahantepe için kurulduğu izlenimini vermektedir.
Harbetsuvan Tepe'de yapılan yüzey araştırmasında ana kayaya oyulmuş havuzlar, çakmaktaşı ve obsidiyenden yapılmış aletler bulunmuştur. Buluntular sayesinde yerleşmenin Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'in (PPNB) B evresinde küçük bir kült merkezi olarak kurulduğu anlaşılmıştır .
Ayrıca tepe yüzeyinde Nevali Çori, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ve Göbekli Tepe'den tanıdığımız “T” biçimli birçok sütun da bulunmuştur.
Yerleşmede yapılan araştırmalar sonucunda kaçak kazıcılar tarafından kazılmış bir alanda ortaya çıkarılan “T” biçimli bir sütun üzerinde parmak kabartmaları da bulunmuştur.
Harbetsuvan Tepesi'nin korunmuş kısmı yaklaşık 6.000 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Yerleşim, kayalık bir tepenin en tepesinde yoğunlaşmıştır.
Harbetsuvan'ın 10 km güneyinde Recmelsuvan olarak adlandırılan bölgede yüzeyde bol miktarda çakmaktaşı tortusu da bulunmuştur. Harbetsuvan Tepe yerleşmesinde çakmaktaşı buluntuları tüm alanda yoğunlaşmıştır. 1 m² alana düşen çakmaktaşı sayısı yaklaşık 30'dur.
Harbetsuvan Tepe mimarisi Göbeklitepe II tabaka mimarisine benzemektedir. Ancak Göbeklitepe II seviyesinde görülmeyen mekanın girişine Harbetsuvan Tepesi'nde rastlanmıştır. Harbetsuvan'daki heykeltıraşlık eserler incelendiğinde Karahantepe ve Göbeklitepe'de bulunan eserlerle benzer özellikler taşıdığı görülmektedir.
K4 açmasında çok sayıda bağımsız duran taş parçası bulunmuştur. Bu dikilitaşlar genellikle çoğu stelin baş kısımlarıdır. Açmanın güney kesiminde bir duvarda bir heykel parçası bulunmuştur. Heykel 70 cm yüksekliğinde, oturmuş falluslu bir erkek heykelidir ve benzerleri Karahantepe ve Göbeklitepe'den bilinmektedir. K4 açmasında, in-situ olarak duvara yarı gömülü bir dikilitaş bulunmuştur. Bu dikilitaş bir duvara yerleştirilmiştir. Göbeklitepe II tabakasında oldukça yaygın olan bu mimari özellik Nevali Çori kült binasında da görülmektedir.
Aynı açmanın hemen doğusunda sağlam bir taş bank bulunmuştur. Bu taş bank 1.65m uzunluğunda, 1.16m genişliğinde ve yaklaşık 20cm kalınlığındadır. Benzerleri Göbekli Tepe ve Nevali Çori'de de bulundu. Ancak bugüne kadar sağlam bulunan tek taş bank K4 açmasında bulunan bu taş banktır.
Harbetsuvan'daki heykeltıraşlık eserler incelendiğinde Karahantepe ve Göbeklitepe'de bulunan eserlerle benzer özellikler taşıdığı görülmektedir. Sonuç olarak Harbetsuvan kazısının daha ilk kazı sezonunda umut vaat eden buluntular göstermesi ve bölgedeki Çanak Çömlek Neolitik Dönem B evresini aydınlatması açısından bilim dünyasına yeni bilgiler getireceği düşünülmektedir.
Kaynak: Çelik, Bahattin , Uludağ, Celal, “ Yeni Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Kazısı: Harbetsuvan Tepesi “
Çelik, Bahattin, “T Şeklinde Sütunların Bulunduğu Şanlıurfa Bölgesindeki Yerleşimler Arasındaki Farklılıklar ve Benzerlikler” TÜBA-AR S..17, (2015a), s.9-24.
